Ostatnie decyzje Rady Polityki Pieniężnej o podwyższeniu stóp procentowych wywołują niemałe zamieszanie. Nie bez powodu. Mają one ogromne konsekwencje na różne aspekty naszego życia. Nie każdy zdaje sobie z tego sprawę, ale czas nadrobić luki w wiedzy, by móc odpowiednio się do tego przygotować i zareagować.
Najprościej ujmując, stopa procentowa jest ceną, jaką należy zapłacić za pożyczenie pieniędzy. Określa więc warunki współpracy, nie zależnie od tego, czy to my pożyczamy pieniądze od banku, czy my oddajemy je bankowi w depozyt. Największe znaczenie mają stopy procentowe Banku Centralnego. Od nich zależy, jaki jest koszt uzyskania pieniędzy z NBP przez banki komercyjne, co w konsekwencji przekłada się na koszty pożyczek zaciąganych przez społeczeństwo.
W Polsce wysokość stóp procentowych ustala Rada Polityki Pieniężnej, która w ten sposób wpływa na to, co dzieje się w gospodarce. Zmiana wysokości stóp procentowych wpływa na podaż, czyli ilość pieniędzy w obrocie. Im niższe stopy, tym więcej pieniędzy, a im wyższe, tym jest ich mniej. Zasada jest prosta – jeżeli stopy procentowe są niskie, to opłaca się pożyczać, a jeżeli są wysokie, to opłaca się je oddawać w depozyt. To nie wszystko. Stopy procentowo głęboko oddziałują na różne sfery naszego życia.
Rodzaje stóp procentowych
W Polsce podobnie jak w innych krajach, ustalane są różne rodzaje stóp procentowych. Są to:
- stopa referencyjna
To właśnie ona decyduje o stawce WIBOR i kosztach kredytów oraz wyraża rentowność bonów skarbowych emitowanych przez Narodowy Bank Polski. Ma dla nas największe znaczenie. Podwyżka stóp procentowych wpływa na poziom wskaźnika WIBOR (średniego oprocentowania, z jakim banki pożyczają sobie pieniądze). W praktyce to oznacza, że im wyższy będzie WIBOR tym zapłacimy wyższe oprocentowanie kredytów, udzielonych na warunkach zmiennej stopy procentowej.
- stopa kredytu lombardowego
To oprocentowanie pożyczki udzielanej przez NBP bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. Służy do określania maksymalnego oprocentowania kredytów na rynku międzybankowym.
- stopa depozytowa
Określa wysokość oprocentowania jednodniowych depozytów banków komercyjnych, deponowanych w Narodowym Banku Polskim. To bardzo ważna z punktu widzenia klientów, stopa procentowa. Od niej zależy, jak mocno wzrośnie kapitał na lokacie. Im jest wyższa, tym większe jest oprocentowanie lokat bankowych.
- stopa redyskontowa weksli
To informacja, po jakiej cenie bank centralny skupi weksle klientów banków komercyjnych, które służą jako zabezpieczenie kredytu.
- stopa dyskontowa weksli
To oprocentowanie kredytów, których Narodowy Bank Polski udziela bankom komercyjnym pod zastaw weksli przedsiębiorstw, które zaciągnęły kredyty obrotowe.
Kto i dlaczego zmienia wysokość stóp procentowych?
Decyzję o zmianie stóp procentowych podejmuje Rada Polityki Pieniężnej. Podejmuje je tylko wtedy, gdy inflacja jest na zaskakująco wysokim lub niskim poziomie. Celem podwyższenia stóp procentowych jest zmniejszenie inflacji, tak jak to ma miejsce w ostatnim czasie. W ten sposób zmniejsza się podaż pieniędzy w obrocie, czego konsekwencją powinna (ale nie zawsze jest) zmniejszenie inflacji. Kolejnym powodem podejmowania decyzji o zmianie stóp procentowych, jest dbanie o wzrost gospodarczy. Rada utrzymuje więc stopy na najniższym możliwym poziomie, co ma za zadanie pobudzanie gospodarki dostępnością do tanich kredytów.
Jak zmieniały się stopy procentowe na przestrzeni lat?
Cofnijmy się dziesięć lat wstecz, do 2012 roku. W maju stopa referencyjna wynosiła 4,75%. Przez kolejne lata, aż do maja 2020 roku była sukcesywnie obniżana – początkowo o 0,25 p.p. później o 0,5 p.p. Przełom nastąpił w maju 2020 roku, kiedy Polska zmagałą się z pandemią koronawirusa – stopę procentową ustanowiono na rekordowo niskim poziomie – 0,1%. Stan historycznie tanich kredytów i nieopłacalnych lokat trwał przez półtora roku, aż szaleńczo zaczęła wzrastać inflacja. Zmusiło to Radę Polityki Pieniężnej do rozpoczęcia cyklu podwyżek – najpierw na 0,5%, potem 1,25%, i kolejno: 1,75%, 2,25%, 2,75%. Wszystkie podwyżki miały miejsce w bardzo krótkim odstępie czasu – od października 2021 do lutego 2022. Czy czeka nas „powtórka z rozrywki” z roku 2012? Patrząc na szalejącą inflację przekraczającą 10% jest to możliwe. Taka decyzja oznaczałaby jednak ogromne problemy finansowe, głównie związane z terminową spłatą wyższych rat kredytów.
Jaki wpływ mają rosnące stopy procentowe?
- Gorsza kondycja finansową przedsiębiorców
Podnoszenie stóp procentowych przekłada się na zdolność kredytową, nie tylko osób indywidualnych, ale tez firm. Wzrastają raty kredytów, a także raty leasingowe. Wtedy zagrożone są najbardziej firmy z relatywnie dużym zadłużeniem. Jak informuje serwis Busieness Insider dotyczy to obecnie przede wszystkim firm z branży motoryzacyjnej oraz przemysłu meblowego. Dzieje się tak dlatego, że przedsiębiorcom trudno jest przenieść wzrost kosztów obsługi długu na ceny produktów. W najtrudniejszej sytuacji są małe firmy, które muszą jednocześnie znieść wyższe raty kredytów, leasingu, wzrost kosztów materiałów służących do produkcji, podwyżek za prąd, gaz, śmieci, a jednocześnie nakłada się na nich mniej korzystne sposoby opodatkowania. Część przedsiębiorców (głównie deweloperów) finansuje swoje działania emisją obligacji, na które również składa się oprocentowanie.
- Mniejszy popyt na rynku nieruchomości
Niemal zerowe stopy procentowe zachęcały do tej pory do inwestowania na rynku nieruchomości. Sytuacji sprzyjały rekordowo niskie kredyty. To przyczyniło się do dużego wzrostu cen nieruchomości. Podnoszenie stóp procentowych w oczywisty sposób przekłada się na zdolność kredytową, co powoduje spadek zainteresowania nabywaniem nieruchomości. Nie będzie to jednak najważniejszym czynnikiem, wpływającym na ceny nieruchomości, bo według wyliczeń analityków banku centralnego, za ponad 60% mieszkań sprzedanych w 2021 roku zapłacono gotówką.
- Wyższe raty i mniejsza zdolność kredytową
Stopy procentowe mają ogromny wpływ na koszt kredytów, szczególnie długoterminowych kredytów hipotecznych. Im wyższe oprocentowanie kredytów, tym wyższe raty, ale też niższa zdolność kredytowa. Wynika to z faktu, że zarobki pozostają na tym samym poziomie, a wydatki się zwiększają. To kolejny powód, przez który w przyszłości może być udzielanych mniej kredytów, co w konsekwencji oznacza mniejszy popyt na nieruchomości.
- Większa rentowności inwestycji
Druga istotna konsekwencja zmiany stóp procentowych dotyczy osób, które oszczędzają. Im wyższe stopy procentowe, tym więcej można zarobić na lokatach bankowych, obligacjach, a nawet kontach oszczędnościowych. Bankom komercyjnym opłaca się pożyczać pieniądze od konsumentów, a konsumentom opłaca się te pieniądze oddawać do depozytu. Podwyższanie stóp procentowych, oznacza więc najlepszy czas na tego rodzaju bezpieczne inwestycje.
- Droższy najem
Wzrost stóp dla inwestorów zmniejsza atrakcyjność najmu oraz generuje ryzyko spadku cen mieszkań. Wiele z mieszkań jest obarczonych kredytem hipotecznym, co powoduje wzrost comiesięcznych kosztów. Inwestorzy próbują wyrównać tą różnicę, przez podnoszenie stawek najmu.
- Silniejsza waluta
Podwyżki stóp procentowych mają wpływ na kształtowanie się wartości waluty. Wzrost stóp procentowych pozytywnie wpływa na umocnienie krajowej waluty. Należy jeszcze pamiętać, że wyższe oprocentowanie to jednocześnie wyższy koszt pieniądza. Skutkiem jest zmniejszeniem jego ilości w obrocie i spadek kursów walut obcych.
- Mniejsza inflacja
Tak jak zostało wyjaśnione we wstępnie, Rada Polityki Pieniężnej podnosi stopy procentowe, aby zredukować inflację. Jednak nie zawsze ten sposób się sprawdza. Bywa i tak, że inflacja nie maleje. Reakcja inflacji na zmianę stóp jest bowiem uzależniona od tego, jak mocno zostaną stopy procentowe podniesione (lub obniżone) i na jak długo. Z reguły podwyżka wyhamowuje wzrost cen, ale wcześniej krótkotrwale wzrasta.
